Հայաստանի խորհրդայնացումը իրավական առումով օկուպացիա էր, որին հաջորդեց բռնազավթման շրջանը: Արարատը, Մասիսը, Սիսը և շատ այլ բնակավայրեր փոխանակվեցին Բաթումի նավահանգստի հետ և անցան Թուրքիային: 70 տարի անց ԽՍՀՄ-ին բռնակցված 15 պետություն դուրս եկավ այդ կազմից: Հետագայում այդ պետությունները ԽՍՀՄ ժամանակահատվածին տարբեր քաղաքական գնահատականեր տվեցին: Շատերը՝ ինչպես օրինակ Վրաստանն, ու Ադրբեջանը իրենց հայտարարեցին առաջին հանրապետության իրավահաջորդը: Հայաստանի դիրքորոշումը, չնայած անկախության հռչակագրի բովանդակությանը, մնում է անորոշ:
Դեկտեմբերի 2-ը Հայաստանի խորհրդայնացման օրն է: Թեմայի շուրջ խոսել է «Մոդուս վիվենդի» կենտրոնի ղեկավար, դիվանագետ Արա Պապյանը: