Դավիթ Խումարյան - Աշխարհը, կարծես թե, անդադար վերաձևումների գործընթացի մեջ է, բոլոր տարածաշրջաններում: Արդյո՞ք այս գործընթացներն ու վերջին պատերազմը իրար հետ կապված են:
Սուրեն Սարգսյան - Բնականաբար կապված են: Աշխարում առաջանում են պետություններ, որոնք ունեցել են տարածաշրջանային գերտերությունների կարգավիճակ, հիմա փորձում են ընդլայնել իրենց տարածաշրջանային ազդեցությունը: Եվ այս դեպքում խոսքը գնում է առաջին հերթին և հիմնականապես Թուրքիայի մասին: Թուրքիան մի պետություն է, որը 10 կամ 5 տարի առաջ էականորեն տարբերվում էր այսօրվա Թուրքիայից: Մենք հիմա գործ ունենք մի այնպիսի Թուրքիայի հետ, որը ծավալապաշտական քաղաքականություն է վարում: Սա արվում է ո՛չ միայն մերձավոր Արևելքում, ո՛չ միայն Միջին Ասիայում(հատկապես վերջին դեպքերից հետո, երբ ամերիկյան զորքը դուրս բերվեց աֆղանստանից), այլ նաև Հարավային Կովկասում՝ փորձելով ՌԴ-ի հետ հակադրությունների միջոցով փորձել ներգրավվել այլ տարածաշրջանային գործընթացների մեջ: Նույնը կարելի է ասել ԼՂ-ի, վերջին 44-օրյա պատերազմի մասին: Բոլորիս հայտնի է թե պատերազմում Թուրքիայի մասնակցությունը ինչ մակարդակում է եղել: Թուրքիան դարձել է համաշխարհային խաղացող այսօր: Չնայած որ աշխարհագրորեն գտնվում է ըստ էության Եվրոպայում, Ասիայում, Միջին Ասիայում, Մերձավոր Արևելքւոմ: Այս տարածաշրջաններում նա դարձել է մեծ խաղացող: Այս խաղը դեռևս շարունակվելու է և զարգանալու: Մենք ականատեսը կինենք՝ ինչպես է նա իր ազդեցությունը տարածելու նշված բոլոր տարածաշրջաններում:
Դավիթ Խումարյան - Եկեք մեր տարածաշրջանից դեպի գլոբալ իրադարձություններ գնանք: Մեր տարածաշրջանի հաջորդ խոշոր խաղացողը Պարսկաստանն է: Օրերս կարծես լարվածություն կա վերջինիս և Ադրբեջանի միջև: Ինչի՞ հետ եք սա կապում:
Սուրեն Սարգսյան - Տարածաշրջանի խոշոր խաղացողն է Իրանը և ,լինելով հսկայական պատժամիջոցների ճնշման տակ, միևնույն ժամանակ կարողնաում է հստակ և փայլուն արտաքին քաղաքականություն իրականացնել: Դիվանագիտության գործիքակազմը կիրառելով փորձում է լուրջ ձեռքբերումներ ունենալ: Թեկուզ նույն միջուկային համաձայնագրի բանակցությունների հարցում: Չնայած վերջնական արդյունք դեռևս այստեղ չկա, բայց Իրանը հստակորեն այս հարցում ցույց է տալիս իր դիրքորոշումը և դիրքավորումը: Պատմականորեն Իրանը ունեցել է դիվանագիտություն, պետություն, պետականություն, և այդ ավանդույթները կիրառելի են նաև այսօր Իրանի արտաքին քաղաքականության համատեքստում: Իրանը բնականաբար լուրջ գործոն է: Եվ վերջին լարվածությունը սահմանի վրա (Իրանը սահմանին զորք է կուտակել ադրբեջանի և հայաստանի հետ սահմանին): Այս առումով որոշակի ակտիվություն է ցուցաբերում նաև Թուրքիան: Զինված ուժեր է տեղակայում տարբեր հատվածներում: Վստահ եմ՝ լսել եք վերջին լարվածությունը Ադրբեջանի և Իրանի միջև, ես կասեի Թուրքիայի, քանի որ Ադրբեջանը այդպես ակնհայտ գործողություններ չէր իրականացնի իրանական ուղղաթիռի դեմ: Չնայած դեռևս պաշտոնական հաղորդագրություն այդ մասին չկա, բայց, ամեն դեպքում, ինչպես ասում են՝ առանց կրակ ծուխ չի լինում: Իրանը լուրջ աշխարհաքաղաքական գործոն է և պետք է հաշվի առնել այդ հանգամանքը: Հնարավոր է՝ զորքի կուտակումը արվել է, որովհետև վերլուծություն ունեն առ այն, որ ՀՀ-ն կա՛մ ինչ-որ բան պիտի ստորագրի, կա՛մ թուրք-ադրբեջանական տանդեմը Սյունիքում ինչ-որ բան պիտի իրականացի: Սա կարևոր է, քանի որ Հայաստանը և մասնավորապես Սյունիքը իրանի համար հանդիսանում է արտաքին սահման: Այդ արտաքին սահմանի կորուստը Իրանի համար լուրջ խնդիր է : Իրենք այդ մասին արդեն հայտարարել են՝ նշելով, թե թույլ չեն տա քարտեզի փոփոխություն, Հայաստանը իրենց համար կարմիր գիծ է: Միացյալ Նահանգներն էլ որպես Իրանի հիմնական հակառակորդ իր բոլոր ռազմավարական փաստաթղթերում ֆիքսում է, որ Իրանին իզոլացնելու ձևերից մեկն է նրա արտաքին սահամանի կրճատումը: Սա, բնականաբար, Իրանը գիտի և հասկանում է, որ Թուրքիայի ձեռամբ հնարավոր է իրականացնել այս քաղաքականությունը, կամ միայն Թուրքիայի ձեռամբ է հնարավոր այս քաղաքականության իրականացումը:
Դավիթ Խումարյան - Ի վերջո, մենք ի՞նչ անենք այս իրավիճակում:
Սուրեն Սարգսյան - Այնքան բարդ է ասել՝ ինչ անենք, որովհետև նախևառաջ ես չեմ տեսնում, որ մենք ինչ-որ բան անում ենք: Մենք ընդհանրապես ոչինչ չենք անում և ինձ մոտ տպավորություն է, որ այն պրոցեսները որ տարածաշրջանում տեղի են ունենում, տեղի են ունենում Հայաստանի զիջումների հաշվին: Այսինքն Հայաստանն իր դիրքերն է զիջում բոլոր առումներով՝ թե՛ ռազմական, թե՛ ռազմական, թե՛ քաղաքական, թե՛ տնտեսական ու դիվանագիտական: Երբ խոսում են կոմունիկացիաների բացման մասին, ինձ համար շատ դժվար է պատկերացնել, թե հայ գործարարներից ո՞վ է իր ապրանքը Ադրբեջանով ուղարկելու Ռուսաստան: Ակնհայտորեն այդ ճանապարհը ավելի երկար է, ավելի թանկ և վտանգավոր, քան վրացական տարբերակը: Հարց է՝ ո՞վ է ում համար կոմունիակացիա բացում: Մեծ հարց է՝ արդյո՞ք Հայաստանն է ապաշրջափակվում, թե՞ մենք ենք ապաշրջափակում նաև Ադրբեջանին, ուղիղ կապ տալով Նախիջևանի հետ: Կլինի ճանապա՞րհ, թե՞ միջանցք. սա արդեն խոսակցության այլ թեմա է: Սա է ամբողջ իրավիճակը, և Հայաստանը, ըստ էության, ոչինչ չի անում: Փորձեր է արվում հարաբերությունների կարգավորման վերաբերյալ ինչ-որ մեսիջներ ուղարկել Թուրքիային: Բայց Թուրքիան ծանրքաշային գերտերություն է տարածաշրջանում, և Էրդողանն էլ տարածարջանի ամենահզոր և կարող ղեկավարներից մեկն է: Նրա հետ չի կարելի այդպես փոքր մեսիջներով և առանց հզոր միջնորդների հարաբերությունների կարգավորման փորձեր անել: Եթե հիշենք ֆուտբոլային դիվանագիտությունը՝ կհասկանանք, որ Հայաստանը, նախաձեռնեով դա ուներ երեք գործընթացի կնքահայր. Մինսկի խմբի համանախագահներ՝ ԱՄՆ, Ֆրանսիա, ՌԴ, Իսկ ֆրանսիան այդտեղ հանդես էր գալիս նաև որպես ԵՄ: Ունեինք նաև տեխնիկապես աջակցող բանակցություններ՝ Շվեյցարիական կողմը: Այսինքն պատկերացրեք այս մեծ եռյակը գումարած Շվեյցարիան պրոցեսի թիկունքին կանգնած էին: Դրա համար Թուրքիան այնպիսի վիճակում էր, որ չէր կարող աջ ու ձախ գնալ: Հիմա, որքանով ես եմ հասկանում, չկա ո՛չ ԱՄՆ-ի, ո՛չ ՌԴ-ի միջնորդությունը: Այդ է պատճառը, որ Էրդողանը մեր ցանկացած առաջարկության վերաբերում է այս կերպ:
Դավիթ Խումարյան - Վերջերս Թուրքիան ասում էր, որ Հայաստանից դրական ազդակներ էր ստացել: Սա հիշեցնում է թուրքական մի ասացվածք, որ երբ մեկին ուզում ես խեղդամահ անել, նախ նրան գրկիր: Ինձ մոտ կա տպավորություն, որ հիմա մենք էդ գործընթացի մեջ ենք:
Սուրեն Սարգսյան - Ես կարծում եմ մեզ խեղդամահ անելու համար նույնիկս գրկելն էլ անհրաժեշտ չէ, որովհետև մենք աշխարհաքաղաքականորեն են ենք արդեն գրկված: Եվ երկկողմ հարաբերությունների տեսանկյունից որևէ խնդիր չկա, այսինքն եթե նպատակը խեղդամահ անելն է՝ պարտադիր չէ, որ դա տեղի ունենա երկկողմ հարաբերությունների տեսանկյունից: Եթե ուշադիր նայենք տարածաշրջանի իրողություններին, կտեսնենք, որ մենք իրականում գտնվում ենք շատ ավելի բարդ իրավիճակում, քան երբևէ գտնվել ենք վերջին 100-ամյակի ընթացքում: Ցեղասպանությունից հետո մեր ժողովուրդը երևի ամենածանր օրերն է այսօր ապրում: Փաստը մնում է փաստ՝ մենք դրանից դասեր չենք քաղել, և փաստը մնում է փաստ, որ մենք չունենք առողջ արտաքին քաղաքականություն, դիվանագիտություն և չենք կարողանում գերտերությունների հետ ճիշտ աշխատել՝ համադրելով մեր և իրենց շահերը մեր տարածաշրջանում, այդ թվում նաև Թուրքիային զսպելու հարցում: ԱՄՆ-ում Թուրքիային զսպելու համար լուրջ շարժում կա: Լուրջ գործընթացներ են ընթանում, բայց մենք այդ ուղղությամբ որևէ աշխատանք չենք տանում:
Դավիթ Խումարյան - Մեծ խաղացողների մասին խոսեցիք, այդ թվում Միացյալ Նահանգների: Ես կարծում եմ, որ մեծ խաղացողներից արժի նաև Չինաստանի մասին խոսել: Չինաստանի հետ Թուրքիայի հարցերում, կարծես մենք բնական դաշնակիցներ ենք: Այդպիսի տպավորություն կա, որովհետև Էրդողանը իրեն հռչակել է բոլոր մուսուլմաննների պաշտպանը: Չինաստանում կան նմանատիպ խնդիրներ: Իսկ Հայաստանը միացել է կրոնական ազատությունների ալյանսին, որը եթե չեմ սխալվում, Միացյալ Նահանգների նախաձեռնությունն է: Որքանով ես եմ նկատել, հայկական էքսպերտային համայնքը այդքան էլ գոհ չէ դրանից: Ոչ մեկը չի հասկանում՝ հանուն ինչի փչացնել Չինաստանի հետ հարաբերությունները:
Սուրեն Սարգսյան - Այստեղ շատ կարևոր է հասկանալ, թե ուր է գնում Չինաստանը: Չինաստանը աշխարհի միակ պետությունն է, որը լուրջ մարտահրավեր է նետել ԱՄՆ-ին՝ դառնալով երկրորդ գլոբալ գերտերությունը: Այսինքն ըստ ժամանակակից քաղաքագիտական տեսության՝ կան տերություններ, տարածաշրջանային գերտերություններ և գլոբալ գերտերություններ: Բնականաբար Չինաստանը առաջին պետությունն է, որ գնում է դեպի գլոբալ գերտերության կարգավիճակի ուղղությամբ: Սա ուղիղ մարտահրավեր է Միացյալ Նահանգներին: Բնական է՝ վերջինս էլ չի զիջելու իր դիրքերը և փորձելու է այնպես անել, որ Չինաստանը չհասնի սրան: Այսինքն կիրառելու զսպման մեխանիզմներ՝ պատժամիջոցներից մինչև աշխարհաքաղաքական գործընթացներ: Առաջինը՝ Միացյալ Նահանգների և Չինաստանի հակազդեցությունը առաջիկա տարիների ընթացքում լինելու է շարունակական: Երկրորդը՝ պետք է հաշվի առնենք, որ երբ կորոնավիրուսը նոր էր սկսում գրավել աշխարհը, ես հոդված հրապարակեցի, որում նշում էի՝ հետկորոնավիրուսային աշխարհը և մինչկորոնավիրուսային աշխարհները էականորեն տարբերվելու են միմյանցից: Այս առումով Չինաստանի դերը լինելու է շատ ավելի հզոր, մեծ ու մասշտաբային: Կանխատեսում էի, որ նա դառնալու է գլոբալ խաղացող նաև համաշխարհային առողջապահության ոլորտում, որպեսզի վերացնի դրա հետևանքները ո՛չ միայ իր, այլ նաև այլ պետությունների համար: Հիմա մենք տեսնում ենք, որ Չինաստանը հենց դրան էլ գնում է: Չինական աջակցություն տարբեր պետությունների, չինական վակցինացիան, որը գրավում է աշխարհը: Այս իմաստով այս ոլորտում ևս Չինաստանը բավականին ակտիվություն է ցուցաբերումմ: Ինչ վերաբերում է Թուրքիայի և Չինաստանի հակասություններին, այո, և պարբերաբար թուրքական պաշտոնյաները խոսում են ույգուրների մասին, նշում, որ նրանց իրավունքները՝ կրոնական, մարդու և այլն ոտնահարվում են: Սա, բնականաբար, Թուրքիայի կողմից Չինաստանի դեմ կիրառվող գործիք է: Եվ նաև սա գործիք է Միացյալ Նահանգների կողմից տրված տարբեր պետությունների Չինաստանի դեմ կիրառելու համար: Քանի որ ինչպես նշեցի ԱՄՆ-ն և Չինաստանը լուրջ հակառակորդներ են:
Դավիթ Խումարյան - Արդյո՞ք կա հնարավորություն, որ Հայաստանը չդառնա այդ գործիքի մի մասը, և դուրս գալ ալյանսից: Որքանով ես եմ հասկանում, մեր չինացի գործընկերները բավականին սուր են ընդունել այդ հանգամանքը:
Սուրեն Սարգսյան - Նախ հասկանանք՝ ինչ է այդ ալյանսը, որպեսզի մեր ռադիոդիտողները ևս հասկանան: Դա շուրջ երեք տասնյակ պետությունների կազմված միջազգային շարժում է, որի անդամ երկրների նպատակն է աշխարհի տարբեր երկրներում կրոնական ազատությունների պաշտպանությունը: Կարծես թե լավ գաղափար է: Լավ տարբերակ է մարդու իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից, ունենալ մի շարժում, որին կմիանա 30 պետություն: Սա լավ է հնչում, բայց պետք է հասկանալ, նախ ինչ ենթատեքստ ունի այն: Առաջին հանդիպման ժամանակ, երբ 27-28 պետություն էին դեռևս, Միացյալ Նահանգների պետքարտուղար Մայք Պոմպեոն, որը այս նախաձեռնության կնքահայրերից մեկն էր, բացեիբաց հայտարարեց, որ շնորհակալություն ենք հայտնում մասնակից բոլոր պետություններին, չնայած Չինաստանից եկող ճնշումներին: Այսինքն նա բացահայտ ասաց, որ սա հակաչինական ալյանս է: Այդ հակաչինականի մասին ես չեմ ասում, դրա մասին ասում է թե՛ ԱՄՆ-ն, թե Չինաստանը: Այո, սա Չինաստանին զսպելու ալյանս է: Փորձ է արվում Չինաստանի թույլ կողմից սկսել՝ մարդու իրավունքներ, ուիգուրներ և այլն: Սա բնականաբար խնդրահարույց է չինաստանի համար որովհետև անընդհատ փորձում են այս նյարդի հետ աշխատել: Բնական է՝ դա Չինաստանին դուր չի գալիս: Նաև ինձ համար անհասկանալի է, թե Հայաստանի միանալը ալյանսին ինչ նպատակ է հետապնդում: Եթե դու միանում ես դրան, կա՛մ պիտի քո երկրի ներսում փոքրամասնությունների հետ կապված խնդիրներ ունենաս(Հայաստանում որևէ կրոնական կամ ազգային փորքմասնություն դավանանքի հետ կապված մեր երկրում խնդիր չունի), կա՛մ որպես սփյուռք ունեցող պետություն դու պետք է ունենաս ինչ-որ պետություններում համայնքի հետ կապված խնդիրներ: Հայ ժողովուրդը աշխարհի որևէ երկրում կրոնական ազատության հետ կապված խնդիր չունի: Նույնիսկ իսլամական երկրներում, օրինակ Իրանում, երբեք Հայ Առաքելական եկեղեցու հետևորների հետ կապված խնդիրներ չեն եղել: Այսինքն այս առումով մենք որևէ խնդիր չունենք, և ինձ համար անհասկանալի է՝ ինչ ենք մենք անում այնտեղ և ինչ նպատակով ենք միացել այդ ալյանսին: Ի դեպ, ԱԺ-ում հարցեր հնչել են մեր նախկին ԱԳ նախարարին, թե ինչու ենք մենք գնացել այնտեղ: Որևէ հստակ հիմնավորում, սակայն, այդպես էլ չկար: Սա գեղեցիկ գաղափար է, բայց մյուս կողմից նայելով՝ սա որևէ աղերս չունի մեր այնտեղ գտնվեու հետ: Այս ալյանսի բուն էությունը առաջին հերթին ուղղված է Չինաստանի դեմ, որի հետ մենք ունենք բարեկամական հարաբերություններ: Փոխանակ սրան պիտի մենք զարգացնեինք հայ-չինական հաբերությունները, ոչ թե հակաչինական գործընթացների գիրկը վազեինք:
Դավիթ Խումարյան - Այս և մի շարք այլ օրիակներ ինձ մոտ հարց են առաջացնում: Արդյո՞ք մենք հասկանում ենք՝ որ գերտերությունից ինչ ենք ուզում: Ում հետ ի՞նչ օրակարգ ունենք:
Սուրեն Սարգսյան - Կարծում եմ՝ ոչ: Քանի որ մենք նույնիսկ բալանսավորված քաղաքականություն չենք կարողանում վարել: Մենք չունենք դիվանագիտություն, չունենք արտաքին քաղաքականություն: Վերջինս տոտալ տապալված է, որովհետև մեզ համար ամենակարևոր հարցը ԼՂ-ի հարցն է, որի համար պիտի հասկանանք, ի վերջո ինչ ենք ուզում ունենալ: Որն է ԼՂ-ի, մեր վերահսկողությա տակ գտնվող ԼՂ-ի ապագան: ՀՀ-ի որևէ բարձրաստիճան պաշտոնյա երբևէ չի ասել, որն է մեր դիրքավորումը ԼՂ-ի հարցում: Ի՞նչ ենք ուզում՝ ճանաչվի անկախությունը, չճանաչվի անակխությունը, միանա Հայաստանի Հանրապետությանը կամ չմիանա Հայաստանի Հանրապետությանը: Ուզում ենք միջազգային հանրությունը ճանաչի, մենք չճանաչենք: Որևէ ռազմավարություն, մարտավարություն, քայլերի հաջորդականություն այս պահին չկա: Սա ,բնակաբար, խանգարում է դրա իմպլիմենտացիային: Այսինքն, եթե դու չունես ռազմավարություն, որևէ քայլ չես կարող անել: Եվ մեր արտաքին քաղաքականությունը, այսպես ասած, մեկքայլանի ոչ տրամաբանական շարժուների շարք է, որոնք բերում են այնպիսի հետևանքների, ինչպիսին Թուրքիայի ղեկավարի հետ հանդիպման նախաձեռնությունն էր վրացիների միջնորդությամբ: Ես կարծում եմ՝ այդ նախաձեռնությունը ավելի շատ պետք էր Վրաստանին , քան մեզ. այսօր Վրաստանի գործող իշխանությունների հարաբերությունները որոշակի լարվածություն ունեն Վաշինգտոնի հետ: Կարծես թե այս քայլով Վրաստանը փորձեց Միացյալ Նահանգներին մեսիջ տալ, որ տեսեք՝ տարածաշրջանում մենք տանում ենք ձեր քաղաքական գիծը: Իսկ նրանց գիծը 1992 թվականի հունվարի 6-ից այն է, որ կարագվորվեն հայ-թուրքական հարբերությունները, սահմանները բացվեն: Դա էլ իր հերթին կբերի ՌԴ-ի ազդեցության թուլացում տարածաշրջանում և վերջիվերջո հնարավոր չէ՞ մեզ ասեին՝ սահմանները բաց են, հարաբերությունները՝ լավ, սկսեք Իրանի հետ ավելի քիչ համագործակցել, որպեսզի չընկնեք պատժամիջոցների տակ:
Դավիթ Խումարյան - Ժի՞շտ եմ հասկանում, որ սահմանների բացման հետ կապված գլոբալ խաղացողները ունեն կոնսենսուս: Եվ դրանով էր պայմանավորված 44-օրյա պատերազմում նրանց լռությունը:
Սուրեն Սարգսյան - Ոչ բոլոր խաղացողներին, ես կասեի: Ի՞նչ է առհասարակ նշանակում հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորում: Դա ունի նախապայմաններ և դրա մասին մենք գիտենք: Եվ դրանցից ոչ բոլորն էր, որ մենք պատրաստ էինք բավարարել: Բայց եթե կարգավորվում են հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները, եթե Հայաստանը ադրբեջանի հետ կնքում է խաղաղության պայմանագիր՝ ճանաչելով նրանց տարածքային ամբողջականությունը(իսկ այդ ձևակերպումը պիտի լինի նրանց կողմից փաստաթղթում), եթե դա արվում է, և դրանից բխելով կարգավորվում են թուրքիայի հետ հարաբերությունները, (որովհետր չկա կարևոր նախապայմանը՝ չկա ցեղասպանությունից հրաժարվելու նախապայամանը: Ե՞րբ ենք մենք վերջին անագամ խոսել ցեղասպանության միջազգային ճանաչման անհրաժեշտությունից, խոսքը մեր իշխանությունների մասին է: Այսինքն Թուրքիայի այս պահանջը, ըստ էության, ևս բավարարված է): Եվ եթե բացվում է հայ-թուրքական սահմանը, 3-րդ գործողությունը ռուսական ռազմաբազայի այստեղ գտնվելու իմաստն է: Կասեն՝ էլ ի՞նչ է անում ռազմաբազան այստեղ, եթե սահմանը բաց է և չկան խնդիրներ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև: Դրանից հետո տեղի է ունենալու թուրքական տնտեսական էսպանսիան ՀՀ-ում, այնպես ինչպես Վրասատնում: Տեսեք՝ ինչ ակտիվ ներդրումներ են անում Բաթումիում թուրք-ադրբեջանական գործարարները: Այնպես որ սա է հեռանկարը: Վերջիվերջո սա տարածաշրջանի տրամաբանության ներքո ամենատարբեր խաղացողների համար ձեռնտու գործընթաց է: Նորից եմ կրկնում ՝ առաջինը կրճատվում է ռուսական, երկրորդ՝ կրճատվում է իրանական ազդեցությունը: Նորից եմ նշում ՝ մեզ կասեն, գիտե՞ք, եթե չեք ուզում հայտնվել պատժամիջոցների տակ՝ ուրեմն դադարեցրեք Իրանի հետ առևտրաշրջանառությունը: Եթե իրանը այժմ արտաքին աշխարհի հետ ելք է, ապա արդեն Թուրքիայի հետ սահմանը բաց է, և փորձեք ելքը ապահովել այդ տարբերակով: Իրանի հետ էլ հարաբերություները տարեք դեպի նվազեցում: Իսկ մեծ հաշվով Իրանի և Հայաստանի առևտուրը հասնում է 200-300 մլն-ի ընդամենը, բայց պոտենցիալը պատկերացրեք՝ ինչ մեծ է:
Դավիթ Խումարյան - Իրանի հետ մենք, կարծես, լավ չենք աշխատում, ընդհանրապես լավ չենք աշխատում:
Սուրեն Սարգսյան - Ես կասեի՝ ոչ մեկի հետ մենք չենք աշխատում:
Դավիթ Խումարյան - Չէ, ինձ թվում է ՝մենք շատ տարօրինակ հարաբերությունների մեջ ենք Պարսկաստանի հետ: ՌԴ-ն մի պետություն է, որը մեզ հետ սահմանակից չէ, բայց մենք ավելի շատ այդ օրակարգով ենք ապրում, քան Իրանի, որ սահմանակից պետություն է:
Սուրեն Սարգսյան - Դրա համար կան բնականաբար օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներր: Դրանք հայ-ռուսական ռազմավարական բնույթի հարաբերություններն են, որոնք հիմնադրվել են 90-կանների վերջերին: Բայց Իրանը մեզ համար համարվում է և պետք է համարվի ռազմավարական նշանակության հարևան: Երկու հարևան՝ Վրաստան և Իրան, մյուս երկուսի հետ թշնամական հարաբերություններ ունենք: Իրանի հետ մեր քաղաքականւթյունը հավասարակշռված չէ, նա մեզ համար բավականին կարևոր գործոն կարող էր լինել, պատերազմի օրերին պետք է նրանց հետ ակտիվ աշխատեինք մեր ինչ-ինչ շահերը առաջ մղելու հարցում: Կարծում եմ՝ այստեղ էլ հետևողականորեն աշխատանք չի տարվել:
